قسمت سوم
بررسی قصه آدم در سوره اعراف( ناسپاسی از نعمت و پذیرش ولایت غیرالهی)
دومین سوره‌ای که قصه آدم در آن بیان شده، سوره «اعراف» است. این سوره از سوره‌های مکی محسوب می‌شود و بر اساس جدول‌های ترتیب نزول، پس از سوره «ص» و پیش از سوره «جن» در ردیف سی و نهم قرار گرفته است (معرفت، ۱۳۸۰، ص ۱۹۰؛ بهجت‌پور، ۱۳۹۲، ص ۳۴۵).
نزول سوره «اعراف» قبل از معراج پیامبر در مکه واقع شده است. در این دوره، مشرکان مکه سخت‌ترین مخالفت‌ها را با پیامبر روا داشتند و از هیچ کوششی برای جلوگیری از انتشار دعوت توحیدی کوتاهی نمی‌کردند. در چنین شرایطی، سوره «اعراف» نازل شد تا بار دیگر عهدی را که خداوند از آدمیان گرفته است، متذکر شود تا او را بپرستند و چیزی را شریک او قرار ندهند. هدف اصلی این سوره، انذار جامعه نوپای مؤمنان و نصیحت آنان در پذیرش ولایت الهی و دوری از ولایت غیرخداست.
قصه آدم در این سوره در راستای همین هدف بیان شده است. ابتدا به یادآوری جریان آفرینش انسان، دستور سجده ملائکه بر آدم، سرپیچی ابلیس و آغاز دشمنی وی با آدم پرداخته شده است. سپس، به فریب خوردن آدم و هبوط به زمین اشاره می‌شود (الاعراف: ۱۱-۲۵) (بهجت‌پور، ۱۳۹۴، ص ۱۸۳).
داستان حضرت آدم در این سوره مفصل‌تر از سوره «ص» بیان شده است. دلیل آن، درخواست توضیح بیشتر مخاطبان و اصرار کافران بر ناسپاسی و لجاجت بوده است (دروزه، ۱۳۸۳ ق، ج ۲، ص ۳۶۷). هدف از تکرار این بخش از قصه آدم، توجه جامعه نوپای مؤمنان به دشمنی و وسوسه‌های شیطان است که از هر طرف آن‌ها را احاطه کرده و از همه فرصت‌ها برای انحراف آن‌ها استفاده می‌کند (بهجت‌پور، ۱۳۹۰، ج ۲، ص ۳۴۵).
در این سوره، فصل دیگری از سرگذشت آدم یعنی قصه سکونت آدم و همسرش در بهشت، فریفته شدن آن‌ها با وسوسه شیطان و هبوط از بهشت بیان می‌شود؛ بخشی که در سوره «ص» به آن اشاره نشده بود. شیطان برای نفوذ و وسوسه در آدم و حوا، علاوه بر تحریک خواسته‌ها و رغبت‌های آن‌ها، از سوگند یاد کردن برای خیرخواهی نیز استفاده کرد (سید قطب، ۱۴۱۲، ج ۲، ص ۱۰۴۱؛ زمخشری، ۱۴۰۷ق، ج ۲، ص ۱۳۱).
آدم و حوا اگرچه گناه نکردند، اما همین ترک اولی آن‌ها را از مقام والایشان فرود آورد. به همین خاطر، از خداوند طلب بخشش کردند. زیرا نخستین گام برای توبه و بازگشت به سوی خدا، اعتراف به خطای خویش است (سید قطب، ۱۴۱۲ ق، ج ۲، ص ۱۰۴۳). در مقابل، ابلیس هرگز به خطای خود اعتراف نکرد، بلکه در نهایت گستاخی به گناه دیگری روی آورد.
نویسندگان :سمیه عمادی خاندانی، رضا شکرانی، مهری کریمی
فصلنامه پژوهشی علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا تهران
💎انـجمـن علــمی، نگاهیـــے نو بـــہ اندیــشـہ ورزیــدن
کانال ایتا :