قسمت پنجم
قصه حضرت آدم در سوره «الاسراء» (نفی اعتماد بر شیطان و توصیه به توکل بر پروردگار)
چهارمین سوره در سیر نزول قصه آدم سوره «الاسراء» است. این سوره مکی است و پیش از آن سوره «القصص و پس از آن سوره «یونس» نازل شد.( معرفت ۱۳۸۰ ص ۱۹۱ بهجت پور ۱۳۹۴، ص ۲۲۶) سوره «الاسراء»)در روایات ترتیب نزول در رده پنجاهم قرار دارد.
هدف سوره تقویت روحیه مومنان از برکات توکل بر خدا و رد هرگونه اعتماد و توکل بر غیر خدا در جامعه مومنان مکه است. آیات سوره در سه بخش هدف یاد شده را تأمین کرده است:
۱ - تبیین خلاصه محتوای کتب آسمانی درباره ترک اعتماد و توکل بر غیر خدا (۱ تا 10)
۲- تبیین ضرورت توحید توکل و اجتناب از اعتماد بر دیگران (۱۱-۴۰).
٣_تطبیق موضوع توکل بر پروردگار و نفی اعتماد بر غیر خدا» در جامعه نوپای مؤمن مکی (۴۱-۱۱۱) (بهجت پور، ۱۳۹۴، ص ۲۲۴)
آیات (۶۱-۶۵) این سوره که قصه آدم را بیان میکند در مقام دلگرمی و یادآوری برای پیامبر است سیاق آیات حاکی از آن است که خداوند پیامبر (ص) را مأمور کرد تا به کافران مکی بگوید: هر که غیر از خدا بخوانید بدحالی را از شما دور نمی کند و آن را به خوش حالی تبدیل نمیکند (الإسراء : (۵۶) و ظاهرا منظور از این افرادی که مشرکان به غیر از خدا میخواندند فرشتگان بودند( آل غازی ۱۳۸۲ ق، ج ۲، ص ۵۲۶) و در آیه بعد فرمود: «همین درخواست کننده ها نیز نیازهای خودشان و بیم و امیدشان را از مالک مدیر خود پروردگار دارند (الإسراء، ۵۷) و همچنین در سیاق درخواست های کارشکنانه کفار در برابر دعوت پیامبر است که از او میخواستند تا معجزاتی مانند موسی بیاورد و خدا به پیامبر می فرماید ما معجزات را هنگامی میفرستیم که مخاطب را از مخالفت رسولان ترسانده و به راه آوریم اما اگر احتمال چنین تأثیری در مخاطب نرود حکمتی برای ارسال معجزه نیست و خدای حکیم کار عبث و بیهوده انجام نمی دهد. گذشتگان نشان دادند که ارسال معجزه برای منکراتی مانند مکیان فایده ای ندارد (الإسراء : ۶۰ (۵۹).
آنگاه قصه آدم و ابلیس را خاطرنشان میفرماید که ابلیس سوگند خورد ذریه آدم را گمراه سازد و از خدا درخواست کرد که او را بر کرده اش مسلط سازد، پس خیلی بعید نیست که اکثر مردم به سوی راه ضلالت گراییده و در ظلم و طغیان و اعراض از آیات خدا غوطه ور گردند چون از یک سو فتنه های الهی احاطه شان کرده و از سوی دیگر شیطان با قشون سواره و پیاده اش محاصره شان نموده است( طباطبایی، ۱۳۷۸، ج ۱۳ ص ۱۹۸). وجه تشابه و ارتباط بیان این داستان در این قسمت سوره با آیات قبل این است که همان طور که ابلیس به خاطر حسد و تکبرش از سجده بر آدم امتناع ورزید قریش نیز به خاطر حسادت و کبرشان پیامبر را تکذیب کردند آل غازی، ۱۳۸۲ ق، ج ۲ص ۵۲۶).
در اینجا خداوند توجه مردم را به ضرورت اجتناب از اطاعت شیطان و اعتماد و توکل به خدا در همه امور جلب میکند گروهی از مردم به جای اینکه بر خدا اعتماد کنند، برابلیس اعتماد می کنند، با این که او قابل اعتماد نیست و دشمن انسانهاست و از همه طرف بر آن ها تسلط دارد و بر آنها نفوذ می کند و مصادیق این راه ها نیز، گسترده است.
روش های شیطان، به تناسب افراد و اشخاص گوناگون، متفاوت می شود و گرفتاری انسانها، یکسان نیست؛ صدای شیطان، گاه وسوسهای درونی، گاه گفتاری دوستانه ازهمسر، همکار، همکلاسی ، فرزند و... و گاه در قالب رسانه های مسلط و جهانی و ملی است. گونه دیگری از هجوم شیاطین به بنی‌آدم ، مشارکت شیطان در مال و فرزندان است که مصادیق متعددی نیز دارد. (توکل بر خدا و رابطه آن با بندگی، از مهمترین راه حلهایی رهایی از دام شیطان است )(إلسراء65)
نویسندگان :سمیه عمادی اندانی، رضا شکرانی، مهری کریمی
فصلنامه علمی پژوهشی علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا تهران
💎انـجمـن علــمی، نگاهیـــے نو بـــہ اندیــشـہ ورزیــدن
کانال ایتا: