بخش دوم :«درد انسان» در کلام امیرالمؤمنین
انسان کامل _مرتضی مطهری
چقدر زیبا می گوید امیر المؤمنین على الله وقتی که با کمیل بن زیاد نخعی به صحرا می رود. کمیل میگوید: همینکه به صحرا رسیدیم و دیگر کسی در آنجا نبود، علی آه عمیقی کشید (فَلَمَّا أَصْحَرَ تَنَفَّسَ الصَّعَداءَ) بعد فرمود: یا کُمَیْلَ بْنَ زِیادٍ إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِیَةً فَخَیْرُها أَوْعَاهَا، فَاحْفَظْ عَنِّى ما أقول لک دل انسان به منزله ظرف است؛ بهترین ظرفها آن است که ظرفیتش بیشتر باشد یا بهتر مظروف را نگهداری کند. گوش کن آنچه را که من به تو می گویم :
اول مردم را به سه قسمت تقسیم میکند؛ که اینها محل بحث من نیست - تا در اواخر شکایت میکند که افسوس! افراد صاحب سری نیستند که من آنچه را که در دل دارم بتوانم به آنها اظهار کنم. بعد می گوید: ولی اینچنین هم نیست که هیچ کس نباشد همیشه در همه زمانها چنین افرادی هستند: اللَّهُمَّ بَلَى لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قائِمِ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مشهوراً او خائفاً مغموراً تا آنجا که می فرماید: هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِیقَةِ الْبَصِیرَةِ علم حقیقی در نهایت بصیرت بر آنها هجوم آورده است و به مقام یقین کامل رسیده اند و باشروا روح الْیَقِینِ وَ اسْتَلانوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفُونَ وَ أَنسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجاهِلُونَ به روح یقین اتصال پیدا کرده اند و فاصله ای با روح یقین ندارند. آن چیزهایی که برای اهل ترف و ماده پرست ها خیلی سخت است برای آنها رام و نرم است.
آنچه برای نادانها مایه وحشت است یعنی خلوت با حق برای آنها مایه انس است. وَ صَحِبُوا الدُّنْیا بِأَبْدَانٍ أَرْواحُها مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلَّ الأعلى اینها در دنیا با مردم همراهند ولی با روحهایی که مجذوب عالم بالا هستند. در عین اینکه در این دنیا هستند در این دنیا نیستند. در حالی که در این دنیا هستند در دنیای دیگری هستند.
دردهای علی و به تعبیر ما دردهای عرفانی علی و دردهای عبادتی علی و مناجاتهای علی یک مسئله بسیار واضح و روشنی است. کارش در عبادت به جایی میرسد که آنچنان از خود بی خود می شود و گرم محبوب و معشوقش میشود که از آنچه در اطراف او می گذرد بی خبراست ، حتی اگر تیری را از بدنش بیرون بکشند.
این درد انسان است؛ یعنی درد جدایی از حق و آرزو و اشتیاق تقرب به ذات او و حرکت به سوی او و نزدیک شدن به او تا انسان به ذات حق نرسد این دلهره و اضطراب از بین نمی رود و دائماً این حالت برای او هست. اگر انسان خود را به هر چیز سرگرم کند، آن چیز سرگرمی است [حقیقت چیز دیگر است. قرآن این مطلب را به این تعبیر می گوید: آلا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ بدانید فقط و فقط دلها با یک چیز از اضطراب و دلهره و ناراحتی آرام میگیرد؛ این درد بشر به وسیله یک چیز است که آرامش پیدا میکند و آن یاد حق و انس با ذات پروردگار است. عرفا بیشتر روی این درد تکیه کرده اند و به درد دیگری توجه ندارند و یا بگوییم کمتر توجه دارند.
